1.6.6 Δημόσιο Έλλειμμα, Δημόσιος Δανεισμός και Δημοσίου Χρέους.

έννοιες του μαθήματος

Δημόσιο έλλειμμα
Δημόσιος δανεισμός
Δημόσιο χρέος

 

Το δημόσιο έλλειμμα  δημιουργείται  όταν το ύψος των δημοσίων δαπανών υπερβαίνει το ύψος των δημοσίων εσόδων. Με άλλα λόγια, τα έσοδα  από φόρους και άλλες πηγές του δημοσίου δεν επαρκούν για την κάλυψη των προγραμματισμένων δαπανών όπως, δαπάνες για την εθνική άμυνα,  δημόσια υγεία και εκπαίδευση, παροχές προς τα ασφαλιστικά ταμεία κ.α. 

  Έτσι, η κυβέρνηση είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να προσφύγει σε δημόσιο δανεισμό  για να καλύψει το δημόσιο έλλειμμα  εκδίδοντας ομόλογα προς επενδυτές του εσωτερικού και του εξωτερικού.   Ο νέος δανεισμός προστίθεται  σε δάνεια που έχουν ήδη συναφθεί  και ακόμη δεν έχουν  εξοφληθεί. Το άθροισμα των νέων και παλαιών  δανείων αποτελούν το   Δημόσιο Χρέος της κυβέρνησης. 

   

Γράφημα 1

Ένας παραστατικός τρόπος να παρουσιαστεί η σχέση  δημόσιου ελλείμματος,   και δημοσίου χρέους είναι αν φανταστούμε χρέος ως την ποσότητα νερού σε μία δεξαμενή. Έστω, ότι κάθε έτος η κυβέρνηση δανείζεται  για την κάλυψη της διαφοράς μεταξύ δημοσίων δαπανών και εσόδων της κάθε χρονιάς. Στο γράφημα 1, η βρύση πάνω αριστερά συμβολίζει τον νέο δανεισμό που προσθέτει νερό στη δεξαμενή και αυξάνει το δημόσιο χρέος. Συγχρόνως, λειτουργεί και μία δεύτερη βρύση στον πυθμένα της δεξαμενής που αφαιρεί ποσότητα νερού από τη δεξαμενή, αφορά την αποπληρωμή παλαιών δανείων.   

Πότε μεγαλώνει το δημόσιο χρέος; Όταν η ποσότητα που εισρέει στη δεξαμενή (νέος δανεισμός) είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα που εκρέει (εξόφληση δανείων που λήγουν), τότε,  η στάθμη του νερού ανεβαίνει, δηλαδή, το Δημόσιο Χρέος μεγαλώνει. Αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν την κατάσταση σημαίνει ότι  οι δαπάνες ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο με ευθύνη των κυβερνήσεων,  ενώ παράλληλα δεν εισπράττει τους φόρους που επιβάλλει λόγο εκτεταμένης φοροδιαφυγής, γραφειοκρατίας και διαφθοράς.  Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε αύξηση του ελλείμματος και επομένως την  ανάγκη για μεγαλύτερο δανεισμό από το εσωτερικό ή και από το εξωτερικό, μέχρι της στιγμής που οι δανειστές θα αμφισβητήσουν την ικανότητα της χώρας να σταθεί άξια στις υποχρεώσεις της. Αν συμβεί αυτό η χώρα  δεν έχει άλλη επιλογή από το να κηρύξει στάση πληρωμών που ισούται με χρεωκοπία. 

Αντιθέτως, αν η ποσότητα που εισρέει (νέος δανεισμός) είναι μικρότερη από εκείνη που εκρέει (χρέος που εξοφλείται), τότε, η στάθμη του νερού πέφτει, και το δημόσιο  χρέος μειώνεται. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η κυβέρνηση να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα λιτότητας μέσω της αύξησης  των φορολογικών εσόδων και της μείωσης των δημοσίων δαπανών.  Η πολιτική αυτή θα μειώσει το έλλειμμα του κράτους και τον δημόσιο δανεισμό   οδηγώντας σε μείωση του Δημόσιου Χρέους


Το Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό  του ΑΕΠ.

Επειδή,  η αναφορά στο δημόσιο χρέος σε απόλυτο αριθμό νομισματικών μονάδων πχ ευρώ,   δεν μας δίνει το πραγματικό μέγεθος του χρέους, γιαυτό  θα  πρέπει να  συγκρίνεται με την αξία της συνολικής παραγωγής της χώρας, δηλαδή, το ΑΕΠ.   Το δημόσιο χρέος  ως ποσοστό του ΑΕΠ προκύπτει αν διαιρέσουμε το Δημόσιο Χρέος με το ύψος του  ΑΕΠ  της χώρας της ίδιας  και το πολλαπλασιάσουμε με 100.

Ποσοστό Χρέους2009  =(Δημόσιο Χρέος 2009 / ΑΕΠ 2009)*100

Για παράδειγμα, αν 250 δις ευρώ είναι το ύψος του δημοσίου χρέους, θα πρέπει να θεωρηθεί μεγάλο ή μικρό;  Θα μπορέσει η κυβέρνηση να το διαχειριστεί ή όχι;   Η απάντηση θα εξαρτηθεί  από την σύγκριση του χρέους με το ΑΕΠ της ίδιας χρονιάς. Έστω ότι το  ΑΕΠ  της χώρας είναι 185 δις, τότε γίνεται φανερό ότι η διαχείρισή του  θα είναι προβληματική, διότι ως ποσοστό   του  ΑΕΠ ξεπερνά το  135%   ενώ ο στόχος σύμφωνα με τα κριτήρια δεν πρέπει να ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ.  Αν όμως η αξία του ΑΕΠ φτάνει τα 600 δις ευρώ τότε, το χρέος είναι διαχειρίσιμο, διότι ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι μόνο 41 %.



ΕΡΕΥΝΑ

Αναζητήστε στο the world factbook πληροφορίες για το δημόσιο έλλειμμα (Budget surplus (+) or deficit (-)) και δημόσιο χρέος (Public debt) ως ποσοστό του ΑΕΠ της Ελλάδας και της Ιρλανδίας τα τελευταία χρόνια. 

1.6.5 ΑΕΠ, Κατά Κεφαλή Εισόδημα, Ανεργία, Πληθωρισμός

Έννοιες του μαθήματος

-AEΠ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν)
-κατά κεφαλή εισόδημα
-πληθωρισμός
-Ανεργία

ΑΕΠ

Το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν)  περιλαμβάνει το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών σε νομισματικές μονάδες (ευρώ)  που η οικονομία μιας χώρας παράγει σε μία χρονική περίοδο συνήθως ένα έτος.

Το ύψος του ΑΕΠ αποτελεί  δείκτη της οικονομικής αποτελεσματικότητας που μία οικονομία έχει πετύχει. Τους οικονομολόγους  εκείνο  που ενδιαφέρει δεν είναι το  ύψους του  ΑΕΠ  της χώρας σε μία δεδομένη χρονική στιγμή,  όσο η διαφορά του ΑΕΠ της τρέχουσας χρονιάς από την  προηγούμενη, δηλαδή, αν η τάση του δείκτη  είναι αυξητική, στάσιμη ή καθοδική.

ΕΡΩΤΗΣΗ.  1.  Να εντοπίσετε δύο χώρες με την πρώτη να διαθέτει υψηλότερο  ΑΕΠ  από την άλλη χώρα. 
Όμως, η χώρα με χαμηλό ΑΕΠ  να πετυχαίνει  υψηλότερο  ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της  τα  δύο τελευταία χρόνια έναντι της πρώτης χώρας.

Το Κατά Κεφαλή Εισόδημα

Το ΑΕΠ αν και αποτελεί ένα σημαντικό δείκτη της οικονομικής ικανότητας της χώρας να παράγει αγαθά και υπηρεσίες δεν αρκεί από μόνος του να ρίξει φως στο επίπεδο ευημερίας των κατοίκων της χώρας.

Ακριβώς για την αντιμετώπιση της αδυναμίας  αυτής, θα πρέπει να αναζητήσουμε ένα δείκτη που συναρτά το ΑΕΠ με τον πληθυσμό της χώρας.     Έτσι, αν διαιρέσουμε το ΑΕΠ   με τον  πληθυσμό της  έχουμε  το Κατά κεφαλή Εισόδημα, δηλαδή, ένας αριθμητικός μέσος όρος που μας λέει τι μέρος της παραγωγής ή του παραχθέντος εισοδήματος αναλογεί ανά κάτοικο. 

Επομένως,  Κατά Κεφαλή Εισόδημα = ΑΕΠ / Πληθυσμός*100

Το  κατά κεφαλή εισόδημα   μας δίνει μία σχετικά καλή εικόνα για το  βιοτικό επιπέδου του πληθυσμού μιας χώρας. Άνοδος του δείκτη αυτού  σημαίνει ότι το  βιοτικό επίπεδο  βελτιώνεται, υπό μία προϋπόθεση ότι το παραγόμενο  ΑΕΠ διανέμεται  με σχετικά  δίκαιο τρόπο στον πληθυσμό.

ΕΡΩΤΗΣΗ 2
Πηγαίνετε στο World factbook και συγκρίνετε το ΑΕΠ της  Ελβετίας και της  Κίνας ως απόλυτα μεγέθη. ΠΟΙΟ είναι το μεγαλύτερο σε αξία;  Ποια από τις δύο χώρες παρέχει υψηλό  βιοτικό επίπεδο στους κατοίκους;  Πως εξηγείται το παράδοξο;  

Ας σημειωθεί ότι υπάρχουν χώρες που ενώ παράγουν υψηλό επίπεδο ΑΕΠ  και ταχύς ρυθμούς αύξησης του,  εντούτοις το βιοτικό επίπεδο της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών παραμένει στάσιμο ή αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς.

 Γιατί συμβαίνει αυτό; Προφανώς  τα οφέλη  της μεγέθυνσης της οικονομίας  δεν διανέμονται δίκαια, με αποτέλεσμα οι λίγοι προνομιούχοι να απολαμβάνουν μία μεγάλη αναλογικά με τον αριθμό τους συμμετοχή στο παραγόμενο ΑΕΠ, ενώ οι  πολλοί περιορίζονται σε μικρότερα ποσοστά.   Οι  λόγοι της ύπαρξης του προβλήματος θα πρέπει να αναζητηθούν  στις εκείνες τις δομές που αναπαράγουν την  άνιση  διανομή  πλούτου και  εισοδήματος.

Ερώτηση 3

 Δείτε  την περίπτωση της Νοτίου Αφρικής,  είναι η πλουσιότερη χώρα της αφρικανικής ηπείρου, με βάση το ύψος του  ΑΕΠ της,  αλλά  ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης της πλειοψηφίας των πολιτών της;  Για να απαντήσετε στην ερώτηση αυτή συλλέξτε για την χώρα αυτή  τις εξής πληροφορίες  από το WORLD FACTBOOK.

α.  Ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (below poverty line)
β. Το ποσοστό των ανέργων (uneployment rate)
γ. Το ύψος του  συντελεστή  gini (0=πλήρης ισότητα, 1 απόλυτη ανισότητα), Διεθνώς αποδεκτό όριο το 0,33. 
δ. Τι μερίδιο του ΑΕΠ πηγαίνει στο φτωχότερο 10% και το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού;   Ο συντελεστής απόκλισης των δύο άκρων ισούται με το πηλίκο της διαίρεσης των δύο ποσοστών. πχ πόσες φορές χωράει το μέσο εισόδημα του  φτωχότερου  10% στο πλουσιότερο; 

Το πηλίκο της διαίρεσης  δείχνει το εισοδηματικό χάσμα που χωρίζει της δύο ομάδες του πληθυσμού.  Ας σημειωθεί ότι  διεθνώς  ότι ο συντελεστής απόκλισης των  εισοδηματικών άκρων δεν πρέπει να ξεπερνά  το 6.5 που σημαίνει ότι πέρα του αριθμού αυτού οι κυβερνήσεις οφείλουν  να πάρουν μέτρα ώστε η  χώρα να συγκλίνει  προς τον αποδεκτό συντελεστή απόκλισης. 

Αφού τελειώσετε με την Νότιο Αφρική, συγκρίνεται του ίδιους δείκτες με του Καναδά.
Τι βρήκατε;  Μπορείτε να σκεφθείτε τις σημαντικές  συνέπειες  στο επίπεδο της καθημερινής διαβίωσης του ατόμου, όπως διατροφή, συνθήκες στέγασής, εκπαιδευτικές ευκαιρίες, προοπτικές και όνειρα για το μέλλον, αν το άτομο έχει την αίσθηση ότι μπορεί να ορίσει την μοίρα του.    

Πληθωρισμός

Πληθωρισμός εκδηλώνετε με την αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών καταναλωτή  μιας οικονομίας μεταξύ δύο περιόδων. Για παράδειγμα, οι τιμές του 2013 σε σύγκριση με τις τιμές του 2012 αυξήθηκαν κατά 0,5 %.  Ας σημειωθεί ότι ο δείκτης πληθωρισμού δεν μετρά το επίπεδο των τιμών, δηλαδή δεν ενδιαφέρεται πόσο υψηλά έχουν φτάσει οι τιμές μέχρι σήμερα, αλλά ποια είναι η ποσοστιαία μεταβολή μεταξύ δύο χρονικών στιγμών.  

Τα αγαθά και οι υπηρεσίες των οποίων οι τιμές παρακολουθούνται είναι μία ξεχωριστή κατηγορία αγαθών που έχουν κοινό χαρακτηριστικό ότι καταναλώνονται από την μεγάλη μάζα των καταναλωτών, επομένως σε αυτή την κατηγορία δεν συμπεριλαμβάνονται τα αγαθά τα ονομαζόμενα πολυτελείας τα οποία καταναλώνονται από μία μικρή μειοψηφία καταναλωτών.   

Ερώτηση 4

Συγκρίνετε το πληθωρισμό της Αργεντινής  με της Ιαπωνίας στο WORLD FACTBOOK  Ποια χώρα έχει τον υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού  και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το εισόδημα των καταναλωτών των χωρών αυτών.

Ανεργία.

Ο πληθυσμός μία χώρας διακρίνεται  στον οικονομικά ενεργό και στον οικονομικά μη ενεργό.

Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός αποτελείται  από το εργατικό δυναμικό που περιλαμβάνει τα ικανά προς εργασία άτομα που επιθυμούν να εργαστούν. Επίσης, στον οικονομικά  ενεργό πληθυσμό ανήκουν και εκείνοι  που  έχουν τις ικανότητες,  αλλά δεν επιθυμούν να εργαστούν.  Για παράδειγμα, ένας εισοδηματίας,  ανήκει στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, αλλά όχι  στο εργατικό δυναμικό.
  
Τα άτομα τα οποία δεν μπορούν να εργαστούν, για παράδειγμα, τα παιδιά κάτω των 15 ετών, συνταξιούχοι,  ηλικιωμένοι,  ασθενείς,  άτομα με πνευματική και σωματική αναπηρία, εθισμένοι σε ουσίες κ.α., ανήκουν στο οικονομικά  μη ενεργό πληθυσμό.

           
Το  εργατικό δυναμικό χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, του απασχολούμενους και στους άνεργους.    
       
Απασχολούμενοι είναι τα άτομα που θέλουν και έχουν τις ικανότητες να εργαστούν και έχουν βρει απασχόληση.
           
Άνεργοι είναι τα άτομα τα οποία μπορούν και θέλουν να εργαστούν, αλλά δεν βρίσκουν απασχόληση.

Αθροίζοντας  τους απασχολούμενους και τους ανέργους προκύπτει το εργατικό δυναμικό της χώρας.
           
Μερικοί σχετικοί αριθμοί για την χώρα μας: το 27,4% είναι το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας τα τελευταία   30 χρόνια σε χώρα του δυτικού κόσμου,  οι άνεργο είναι 1,4 εκατομμύρια αυτή τη στιγμή  με περισσότερα από 7 εκ ατόμα είναι εκτός αγοράς εργασίας. 3,3 εκατ. μη οικονομικά ενεργοί, 2,7 εκατ.  συνταξιούχοι και μόνο 3,628. 423 άτομα εργάζονται
            
 Πώς μετράται η Ανεργία;
           
Το μέγεθος της     ανεργίας μπορεί να μετρηθεί ως απόλυτο μέγεθος. Για παράδειγμα, σήμερα ο αριθμός των ανέργων στην χώρα μας  έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη,  αφού περισσότεροι από  3,600.000  άνθρωποι  ψάχνουν μάταια να απασχοληθούν   Η πραγματική διάσταση της ανεργίας θα φανεί αν μετρηθεί ως ποσοστό  επί του εργατικού δυναμικού. Έτσι:

Ποσοστό ανεργίας =(Αριθμός ανέργων+απασχολούμενοι / εργατικό δυναμικό)* 100
           

Ερώτηση 5   

Σε μία φανταστική χώρα με πληθυσμό 20 εκ  και 2 εκατομμύρια ανέργους, ενώ   αριθμεί 12 εκατομμύρια οικονομικά ενεργού πληθυσμού,   8 μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού και  9 εκατομμύρια απασχολούμενους.    Μπορείτε να βρείτε   το ποσοστό ανεργίας της χώρας;       
                       
             

Ερώτηση 6     

Αντλώντας τις σχετικές  πληροφορίες από το WORLD FACTBOOK, να συγκρίνετε το μέσο όρο του ποσοστού ανεργίας των χωρών της ευρωπαϊκής  περιφέρειας,   Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία,   με τον μέσο όρο των χωρών του ευρωπαϊκού βορρά   Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία.  Τι βρήκατε;  Γιατί να συμβαίνει αυτό;

 

   

1.6.4 ΕΦΑΡΜΟΓΗ Οι Βασικοί Δείκτες της Οικονομίας

Στο πλαίσιο της δημιουργικής προσέγγισης των οικονομικών σας προτείνω να κάνετε την ακόλουθη έρευνα: Να επισκεφτείτε  την ιστοσελίδα the World Factbook - μία πλούσια σε πληροφορίες και έγκυρη βάση δεδομένων-  και να αντλήσετε τις παρακάτω  πληροφορίες από ένα τυχαίο δείγμα χωρών:

• Το γενικό επίπεδο  των τιμών (πληθωρισμός). (Price level,  inflation)
• Ρυθμός Οικονομικής Μεγέθυνσης  (Economic Growth) 
• Ποσοστό Ανεργίας  (unemployment)
• Επίπεδο διανομής του εισοδήματος (distribution of income)
• κατά κεφαλή εισόδημα της χώρας (per capita income)

 Οι πληροφορίες αυτές αποτελούν  τους βασικούς οικονομικούς δείκτες. Η τάξη  έχει, ήδη,  χωριστεί σε επτά ομάδες των τεσσάρων μαθητών. Η κάθε ομάδα θα  μπορεί να αναλάβει να ερευνήσει δύο χώρες. Επομένως, θα ερευνηθούν 14 χώρες.  Τα δεδομένα  αυτά κάθε χώρας που θα συγκεντρώσετε  θα  τα εισάγεται στην  Google form   ένα πρότυπο εγγράφου που έφτιαξα ειδικά  για τον σκοπό αυτό.  Στη συνέχεια η τεχνολογία της  google form  θα ενοποιήσει τις πληροφορίες που έχετε εισάγει και θα βγάλει συγκεντρωτικά αποτελέσματα σε μορφή διαγραμμάτων. Η παρουσίαση των διαγραμμάτων ιεραρχεί τις επιδόσεις και των 14 χωρών πράγμα  που θα μας επιτρέπει να κάνουμε συγκρίσεις και να εξάγουμε πολύ ενδιαφέρονται συμπεράσματα. 

Σημείωση: οι χώρες  από τις οποίες θα αντλήσετε τα παραπάνω δεδομένα είναι οργανωμένες κατά τμήματα, Αν δεν ακολουθήσουμε το κοινό σχέδιο τα αποτελέσματα δεν θα έχουν καμία αξία: 

Χώρες για  Α3 
Ισπανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ιταλία, Κύπρος

Γερμανία,  Σουηδία, Φιλανδία, Αυστρία, Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία

Χώρες για Α4 
Κίνα, Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Μεξικό

Αίγυπτος, Νότιος Αφρική, Κένυα, Τανζανία, Ζάμπια

Χώρες για  Β λυκείου Επιλογής
ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ν.Κορέα, Αυστραλία

1.6.2 Το Σύστημα της Διευθυνόμενης Οικονομίας

βασικές έννοιες

Ηθικά κίνητρα
Διευθυνόμενη οικονομία
Κοινωνική ασφάλεια
Απουσία κινήτρων
Δίκαιη διανομή των αγαθών
Έλλειψη Ανταγωνισμού.

Τα ηθικά κίνητρα.   Το ατομικό συμφέρον δεν  προσδιορίζει την ατομική συμπεριφορά των ανθρώπων στο κομμουνιστικό σύστημα. Το ατομικό όφελος δίνει  τη θέση του στην συλλογική προσπάθεια που στοχεύει στην προαγωγή του γενικού καλού. Αυτό θα πρέπει να είναι η υπέρτατη αξία των ανθρώπων. Οι ατομικές ανάγκες δεν παραμελούνται, αλλά η ικανοποίησή τους πραγματοποιείται αφού πρώτα έχει βελτιωθεί το επίπεδο διαβίωσης όλων των ανθρώπων. 

Η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ανήκει σε όλους. Το κράτος λειτουργεί ως ο εκφραστής των συμφερόντων των πολιτών και αυτό ελέγχει και διευθύνει όλα τα μέσα παραγωγής. Έτσι, το κράτος στερεί τη δυνατότητα του ατόμου να κατέχει και να διαχειρίζεται για το δικό του συμφέρον τα μέσα παραγωγής π.χ εργασία, κεφάλαιο, έδαφος.

Σχεδιασμός της οικονομίας. Στο ετήσιο Σχέδιο της Οικονομίας που εκπονεί το κράτος βρίσκονται οι απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα της οικονομίας. (τι και πόσο –πώς θα παραχθεί το προϊόν- για ποιον). 
Η υλοποίηση των απαντήσεων προϋποθέτει ότι οι παραγωγικοί συντελεστές που διαθέτει η οικονομία πρέπει να κατανεμηθούν στους κλάδους παραγωγής από τους οποίους θα παραχθούν τα αγαθά και οι υπηρεσίες που προβλέπει το οικονομικό σχέδιο.

Είναι προφανές ότι οι καταναλωτές δεν επιλέγουν οι ίδιοι για το τι θα καταναλώσουν, η κατανομή των πόρων γίνεται από το κράτους, στη βάση του σχεδιασμού της οικονομίας. Οι καταναλωτές οφείλουν να καταναλώσουν αυτό που το σχέδιο της οικονομίας έχει δημιουργήσει ως παραγωγή.

Οι τιμές είναι σταθερές, διότι καθορίζονται από την επιτροπή σχεδιασμού της οικονομίας. Επειδή οι τιμές  είναι χαμηλές σε σχέση με το μέσο εισόδημα των καταναλωτών είναι συνηθισμένο το φαινόμενο των καταστημάτων με άδεια ράφια, της λίστας αναμονής πελατών, των ουρών έξω από τα καταστήματα και τέλος της μαύρης αγοράς.


Επιλογή επαγγέλματος. Το επάγγελμα που θα ασκήσει ο εργαζόμενος εξαρτάται από τις ανάγκες του σχεδιασμού της οικονομίας, και όχι από τις επιθυμίες του. Για παράδειγμα, αν το σχέδιο καθορίζει αύξηση της πολεμικής παραγωγής και μείωση της παραγωγής καταναλωτικών αγαθών, αυτό θα υποχρεώσει τους εργαζόμενους να μετακινηθούν σε απασχολήσεις ανάλογες με τις απαιτήσεις του σχεδιασμού της οικονομίας. Είναι αδιανόητο για τον εργαζόμενο να αρνηθεί μία θέση εργασίας, διότι η ενέργεια αυτή θα ισοδυναμούσε με εναντίωση του στο γενικό καλό.

Ο καταναλωτής δεν είναι κυρίαρχος. Επειδή, η ποικιλία αγαθών είναι ανύπαρκτη, ο καταναλωτής δεν μπορεί να εκφράσει την προτίμησή του. Για παράδειγμα, τα κρατικά εργοστάσια παράγουν ένα τύπο αυτοκινήτου ή τηλεόρασης ή διαμερίσματος ή οδοντόκρεμα

Στην Διευθυνόμενη Οικονομία είναι δύσκολο να δοθούν κίνητρα στον εργαζόμενο για την βελτίωση της ποιότητας των αγαθών. Οι στόχοι παραγωγής είναι κυρίως ποσοτικοί και όχι ποιοτικοί. Για παράδειγμα, ο διευθυντής ενός εργοστασίου ίσως να πιάσει το στόχο του σχεδίου παράγοντας 20.000 ηλεκτρικές κουζίνες τον μήνα, αλλά δεν θα τιμωρηθεί αν οι κουζίνες είναι χαμηλής ποιότητας. Θα προωθηθούν στα κρατικά καταστήματα και θα πουληθούν στους καταναλωτές.

Κοινωνική Ασφάλεια. Το Σύστημα της Διευθυνόμενης Οικονομίας παρέχει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη σε όλους τους πολίτες. Αναλαμβάνει τα έξοδα της εκπαίδευσής τους και είναι υποχρέωσή του να βρει απασχόληση σε όλους ανάλογα με τα προσόντα τους. Παρέχει υγειονομική περίθαλψη λόγω ασθένειας, ατυχήματος και σύνταξη λόγω γήρατος.

Η διανομή των αγαθών. Γίνεται με κριτήριο τις ανάγκες του κάθε πολίτη. Για παράδειγμα, μία οικογένεια με τέσσερα μέλη θα πρέπει να έχει μεγαλύτερο σπίτι από μία οικογένεια με δύο μέλη. Εκείνοι από τους πολίτες που δεν είναι σε θέση να εργαστούν για διαφόρους λόγους θα πρέπει να λαμβάνουν ένα εισόδημα.

Επομένως, θα είναι σωστό αν πούμε ότι το άγχος που βιώνει ο μέσος πολίτη του καπιταλιστικού συστήματος σχετικά με την δουλειά που θα κάνει, την κοινωνική ασφάλεια από ασθένειες, ατυχήματα, γηρατειά και ανεργία, δεν υπάρχει στους πολίτες που ζούνε στις διευθυνόμενες οικονομίες.

Γιαυτό και οι διευθυνόμενες οικονομίες πέτυχαν σε ένα μεγάλο βαθμό οι άνθρωποι να ζουν σε σχετικά υψηλό επίπεδο ασφάλειας.

Όμως, όπως αποδείχθηκε από τις εξελίξεις δεν ήταν αυτό που μέτραγε στη συνείδηση των πολιτών. Εκείνο που τους καθόριζε πάνω απ' όλα ήταν να τους δίνεται η δυνατότητα να επιλέγουν οι ίδιοι για ό,τι τους αφορούσε: τι θα  σπουδάσουν, που θα εργαστούν, που θα ζήσουν, τι θα καταναλώνουν.

Απουσία κινήτρων. Η παντελής απουσία κινδύνου από τη ζωή των ανθρώπων, εξασθενεί το κίνητρο για μεγαλύτερη προσπάθεια και καλυτέρευση του επιπέδου διαβίωσής τους.  Αν, ο εργαζόμενος γνωρίζει ότι δεν κινδυνεύει με απόλυση, τότε το κίνητρο για να κάνει καλά τη δουλειά του εξασθενεί σημαντικά.

Έλλειψη Ανταγωνισμού. Λόγω έλλειψης ανταγωνισμού, κάθε κρατική μονάδα παραγωγής γνωρίζει πολύ καλά ότι ποτέ δεν θα αντιμετωπίσει πρόβλημα απορρόφησης της παραγωγής της από τους καταναλωτές. Επομένως, δεν έχει κανένα απολύτως κίνητρο να βελτιώσει την ποιότητα ή να εισάγει καινοτομίες στο προϊόν. Μια παρόμοια ενέργεια θα φανεί στα μάτια των υπευθύνων ως αδικαιολόγητη σπατάλη πόρων.

ΠΡΟΣΟΧΉ:  Για μία ενδιαφέρουσα σύγκριση των αποτελεσμάτων στην οικονομική ευημερία των λαών  μεταξύ των δύο συστημάτων -της Διευθυνόμενης Οικονομίας (σοσιαλιστική) και του  Καπιταλιστικού Συστήματος προσέξτε αυτή την πηγή.   

1.6.1 Το Καπιταλιστικό Σύστημα ή Το Σύστημα της Ελεύθερης Αγοράς

Βασικές έννοιες

• ατομικό συμφέρον 
• ατομική ιδιοκτησία
• επιχειρηματική πρωτοβουλία 
• ανταγωνισμός
• αποκέντρωση στη λήψη των αποφάσεων
• το αόρατο χέρι 
• η αγορά.

 Η οικονομία της αγοράς ή το καπιταλιστικό σύστημα είναι το οικονομικό σύστημα που έχει ως βασικό στοιχείο την αγορά.


Οι κύριοι παίκτες.

Δύο είναι κύριοι παίκτες του  καπιταλιστικού συστήματος: οι καταναλωτές (Νοικοκυριά), και οι παραγωγοί (επιχειρήσεις). Ο ρόλος το κράτος περιορίζεται στο να παρακολουθεί και  να επεμβαίνει στην περίπτωση που κάποιος από τους παίκτες παραβεί τους κανόνες του παιχνιδιού. 

Για παράδειγμα, όταν ο ανταγωνισμός νοθεύεται από μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές πρακτικές των παραγωγών οφείλει το κράτος να επιβάλλει κυρώσεις στις επιχειρήσεις που  συνεννοούνται κάτω από το τραπέζι για να  χρεώσουν υπέρογκες τιμές στον καταναλωτή.
Το κράτος έχει την υποχρέωση να επιβλέπει κατά πόσο τηρείται ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων, αν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής  και ασφάλειας των προϊόντων. Το κράτος έχει πρωταρχικό καθήκον να κάνει σεβαστά τα συμφωνηθέντα ανάμεσα σε δύο συμβαλλόμενα μέρη και να κάνει σεβαστό σε όλους το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. 

Γιαυτό  ευθύνη του κράτους είναι η εσωτερική τάξη και ασφάλεια, η απονομή δικαιοσύνης οι φυλακές και η αστυνομία. 

Ατομικό Συμφέρον. Στην οικονομία της αγοράς τα νοικοκυριά και οι παραγωγοί κινούνται με βάση το προσωπικό τους συμφέρον. Οι αποφάσεις τους επηρεάζονται καθαρά από το προσωπικό όφελος. Οι καταναλωτές στοχεύουν στη μεγιστοποίηση της ατομικής τους ευημερίας. Οι παραγωγοί επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Οι εργαζόμενοι αποβλέπουν στη μεγιστοποίηση του εργατικού μισθού, οι ιδιοκτήτες ακινήτων στη μεγιστοποίηση του ενοικίου που εισπράττουν, οι αποταμιευτές επιδιώκουν να δανείζουν στο υψηλότερο δυνατό επιτόκιο και  οι επιχειρηματίες αναζητούν  το μέγιστο κέρδος.

Ως προς το κράτος, γίνεται δεκτό,  ότι έχει ως επιδίωξή το καλό της κοινωνίας και όχι το δικό του συμφέρον. Το κράτος επιδιώκει τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική ευημερία.

Ατομική ιδιοκτησία. Όλοι οι συντελεστές της παραγωγής ανήκουν σε ιδιώτες. για παράδειγμα η εργασία ανήκει στο εργαζόμενο, το κεφάλαιο στον κεφαλαιούχο, ένα ακίνητο στον ιδιοκτήτη. Το κράτος έχει καθήκον να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των πολιτών να κατέχουν ιδιοκτησία.

Ελεύθερη επιχειρηματική πρωτοβουλία. Το κράτος ορίζει τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού. Οι εργάτες μπορούν να προσφέρουν την εργασία τους σε όποιον εργοδότη τους προσφέρει την υψηλότερη αμοιβή, καλύτερες συνθήκες εργασίας και προοπτικές εξέλιξης. Οι ιδιοκτήτες σπιτιών και γραφείων μπορούν να πουλήσουν ή να το ενοικιάσουν το περιουσιακό τους στοιχείο εάν το επιθυμούν. Οι πολίτες είναι ελεύθεροι να ξεκινήσουν την δική τους επιχείρηση, σε όποιον κλάδο επιθυμούν και σε όποια περιοχή της χώρας θεωρούν ότι τους συμφέρει. Οι καταναλωτές ελεύθερα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματά τους όπως αυτοί θεωρούν ότι τους μεγαλώνει την προσωπική τους απόλαυση, διαλέγοντας να αγοράσουν ό,τι προσφέρεται στην αγορά. Οι παραγωγοί είναι ελεύθεροι να πουλήσουν οτιδήποτε θέλουν και μπορούν να πουλήσουν.

O Άνταμ Σμιθ  1723 -  1790  Σκωτσέζος οικονομολόγος
και ηθικός φιλόσοφος.
Θεωρείται ο ιδρυτής της επιστήμης
της πολιτικής οικονομίας 

Ανταγωνισμός. Ανταγωνισμός υπάρχει στο βαθμό που οι παραγωγικές μονάδες μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούν τους διαθέσιμους πόρους της οικονομίας. Οι παραγωγοί αναπτύσσουν ανταγωνισμό μεταξύ τους για το ποιος τελικά θα πάρει το μεγαλύτερο μερίδιο των πελατών - καταναλωτών.

Αποκέντρωση στη λήψη των αποφάσεων. Επειδή, κάθε ιδιοκτήτης  είναι ελεύθερος να διαλέξει την αποδοτικότερη χρήση του συντελεστή που διαθέτει, η διαδικασία λήψης των αποφάσεων στην οικονομία της αγοράς είναι αποκεντρωμένη. Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό κέντρο λήψης των αποφάσεων το οποίο έχει την ευθύνη της συνολικής κατανομής των πόρων της οικονομίας.

Αντιθέτως, η κατανομή των πόρων είναι το αποτέλεσμα απείρων αποφάσεων που παίρνονται στο επίπεδο των ατόμων (καταναλωτές- παραγωγοί).  Ο μεγάλος Σκοτσέζος οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ απέδειξε ότι, ενώ το κάθε άτομο ξεχωριστά επιδιώκει την ικανοποίηση του ατομικού του συμφέροντος, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι να πραγματοποιηθεί μία τέτοια κατανομή πόρων στην οικονομία που να μεγιστοποιεί την ευημερία ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτή την αόρατη διαδικασία ο Άνταμ Σμιθ την ονόμασε  το αόρατο χέρι της αγοράς.

Εφαρμογή.

Σε λόγο που εκφώνησε υπουργός των οικονομικών χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένθερμος υποστηρικτής του καπιταλιστικού συστήματος, υπερασπίστηκε το σύστημα της ελεύθερης οικονομίας λέγοντας ότι η πρόοδος και η ευημερία της κοινωνίας εξασφαλίζεται χάρη στην ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών και παραγωγών μέσο του μηχανισμού της αγοράς, παρά μέσο των αποφάσεων ενός παντοδύναμου κράτους.

Σήμερα, η πίστη στην ισότητα έχει αντικατασταθεί από την πίστη στην ιδέα ότι το ατομικό κίνητρο και οι ευκαιρίες που δημιουργούνται στην οικονομία αποτελούν τις προϋποθέσεις για να αναπτύξει το άτομο τις παραγωγικές του δυνατότητες. Κάθε φορά που αυτές οι ευκαιρίες υλοποιούνται δεν ωφελείται μόνο το άτομο, αλλά ολόκληρη η κοινωνική.

Ο υπουργός αναφέρθηκε στην περίπτωση  της Κίνας. Η χώρα αυτή τα τελευταία τριάντα χρόνια σημειώνει τεράστια επιτυχία στον οικονομικό τομέα, εξηγώντας ότι το οικονομικό αυτό θαύμα οφείλεται στην αναγνώριση από το κομμουνιστικό κράτος της τεράστιας σημασίας που έχει για την οικονομική πρόοδο η ελευθερία του ατόμου να επιδιώξει την πραγματοποίηση του ατομικού του  συμφέροντος.

Και συνεχίζει: ΄η αναγνώριση το ατομικού συμφέροντος δεν είναι ανήθικη, διότι μια κοινωνία που θεμελιώνεται στην ελευθερία είναι ισχυρότερη και υγιέστερη από μία κοινωνία που θεμελιώνεται στην ισότητα και  στον κρατικό εξαναγκασμό’.
Πηγή : προσαρμογή από τους ‘Φαϊνάνσιαλ Τάιμς’12-3 1999

ΕΡΏΤΗΣΕΙΣ

1. Εντοπίστε στο κείμενο της εφαρμογής τα κύρια χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος.

2. Γιατί η πίστη στην ισότητα των ατόμων και στο παρεμβατικό κράτος έρχεται σε σύγκρουση με την πίστη στην οικονομία της αγοράς;

1.6 Τα Τρία Βασικά Ερωτήματα

Έννοιες του μαθήματος

Τι και πόσο θα παραχθεί
Πώς θα παραχθεί το προϊόν
Πώς θα διανεμηθεί το προϊόν

Έχουμε μάθει  ότι οι οικονομικοί πόροι που έχει  στη διάθεσή της οποιαδήποτε χώρα  είναι περιορισμένοι σε σχέση με τις  ανθρώπινες  ανάγκες που είναι  απεριόριστες.   Αυτό που ορίζουμε ως οικονομία είναι ένα οργανωμένο σύστημα  που πασχίζει να αντιμετωπίσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετριάσει τις επιπτώσεις του στις ζωές των ανθρώπων, δηλαδή με τους δεδομένους πόρους να παράγει όσο γίνεται μεγαλύτερη ποσότητα αγαθών. 
  
Στην πραγματικότητα υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα οικονομίας, όπως η οικονομία του  νοικοκυριού, του δήμου και της περιφέρειας, η εθνική οικονομία, η διεθνής οικονομία. 

Αλλά υπάρχουν και διαφορετικά είδη  οικονομικών  συστημάτων. Για παράδειγμα, οι οικονομίες της αγοράς δοκιμάζουν να αντιμετωπίσουν το οικονομικό πρόβλημα με τη μικρότερη δυνατή παρουσία του κράτους στην οικονομία  ενώ στις διευθυνόμενες οικονομίες το κράτος κατανέμει μόνο του τους πόρος της οικονομίας σύμφωνα με τις επιταγές ενός κεντρικού σχεδίου.  Μολονότι, αυτά τα συστήματα  οικονομίας είναι εντελώς διαφορετικά,  καλούνται να αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα. 

Το οικονομικό πρόβλημα αναλύεται  σε τρία θεμελιώδη ερωτήματα:

1. Τι θα παραχθεί και σε ποιες ποσότητες;

Μία οικονομία πρέπει να επιλέξει το μείγμα των αγαθών που θα πρέπει να παραχθούν.  Για παράδειγμα, τι ποσοστό από την συνολική  παραγωγή θα είναι αγροτικά και τι  βιομηχανικά προϊόντα; Τι ποσοστό της συνολικής παραγωγής θα γίνει υπηρεσίες υγείας και τι θα πάει για την άμυνα της χώρας;    
Σκεφθείτε προς στιγμή  το μηνιαίο οικογενειακό σας εισόδημα, και αναρωτηθείτε     τι ποσοστό του εισοδήματος  πάει για τρόφιμα, ένδυση, εκπαίδευση, ψυχαγωγία κλπ

2. Πώς θα παραχθεί το προϊόν;

Υπάρχουν πολλοί τρόποι παραγωγής των αγαθών και υπηρεσιών. Για παράδειγμα, ένας δρόμος μπορεί να κατασκευαστεί χρησιμοποιώντας τεχνολογικά προηγμένα μέσα π.χ οδοστρωτήρες, μπουλντόζες σε συνδυασμό με ένα μικρό αριθμό ειδικευμένων εργατών. Ο ίδιος δρόμος, όμως θα μπορούσε να κατασκευαστεί με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, απασχολώντας πολλούς ανειδίκευτους εργάτες που θα δουλεύουν με στοιχειώδη μέσα, όπως καρότσια, χειροκίνητες μπουλντόζες, φτυάρια.

Στις προηγμένες τεχνολογικά οικονομίες  τα αγαθά και οι υπηρεσίες, συνήθως, κατασκευάζονται με την πρώτη μέθοδο, ενώ στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες με τη δεύτερη μέθοδο. Γιατί άραγε;

Η απόφαση για το ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος παραγωγής εξαρτάται  από τη σχετική αφθονία των πόρων. Αν μια χώρα διαθέτει άφθονο και φτηνό εργατικό δυναμικό και ακριβά μηχανήματα, τότε θα επιλέξει να υποκαταστήσει τα μηχανήματα με ανθρώπους, διότι έτσι θα πετύχει χαμηλό κόστος  παραγωγής.

Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου τα εργατικά χέρια κοστίζουν, ενώ οι μηχανές είναι σε σχετικά φθηνές, η κατασκευή του δρόμου συμφέρει να γίνει με μηχανές που θα συνδυάζεται με μικρό αριθμό εργαζομένων.

3. Για ποιον πραγματοποιείται η παραγωγή;

Αφού παραχθούν τα αγαθά και οι υπηρεσίες που η κοινωνία επιθυμεί και στις σωστές ποσότητες για το καθένα, τώρα θα πρέπει να απαντηθεί το τρίτο ερώτημα, πώς θα διανεμηθεί η παραγωγή  στα μέλη της κοινωνίας. 
Κάθε οικονομικό σύστημα προβάλλει τον δικό του τρόπο διανομής του προϊόντος. 

Στις κεντρικά διευθυνόμενες (σοσιαλιστικές) οικονομίες
τα αγαθά και οι υπηρεσίες διανέμονται με διαφορικό τρόπο

Στις οικονομίες της αγοράς, το τι θα πάρει ποιος, καθορίζεται από την αξία των περιουσιακών στοιχείων που διαθέτει ο καθένας από εμάς στην παραγωγή. Για παράδειγμα,  κάποιος διαθέτει το χωράφι του  για καλλιέργεια, άλλος αξιοποιεί την  αποταμίευσή την οποία δανείζει στις τράπεζες, ένας τρίτος παραχωρεί την εργατική του δύναμη για να την χρησιμοποιήσει ο κάποιος άλλος.   Όλοι οι άνθρωποι πρέπει με το ένα ή άλλο τρόπο να δώσουν κάτι  προκειμένου να λάβουν ένα εισόδημα ως αντάλλαγμα.   Επομένως, ανάλογα με την αξία   που διαθέτει ο κάθε ένας μας στην παραγωγή  θα πάρει μέρος στην διανομή. Για παράδειγμα, έστω ένα άτομο που δεν διαθέτει κανένα περιουσιακό στοιχείο εκτός από την εργασία του,    με βάση τους κανόνες του συστήματος ο μισθός που θα λάβει θα είναι το μοναδικό του εισόδημα  και αυτό θα ισούται με το τι δικαιούται να λάβει από το παραγόμενο αποτέλεσμα.   

 Στις κεντρικά διευθυνόμενες (σοσιαλιστικές) οικονομίες τα αγαθά και οι υπηρεσίες διανέμονται με διαφορικό τρόπο. Κάθε εργαζόμενος έχει εισόδημα ανάλογα με την εργασία που κάνει. Τα άτομα δεν κατέχουν κανένα παραγωγικό μέσο, αφού δεν επιτρέπεται η ατομική ιδιοκτησία περιουσιακών στοιχείων. Επομένως,   το  εισόδημα που μπορεί να αποκτήσει το άτομο  είναι μόνο από την  εργασία του. Αυτός  είναι ο λόγος που κάνει τη διανομή του εισοδήματος πιο δίκαιη στο σοσιαλιστικό σύστημα, όλοι αμείβονται με βάση την ποιότητα και ποσότητα  εργασίας που προσφέρουν στην παραγωγή. 



ΕΡΩΤΗΣΗ 

Παρατήρησε την οικονομία του νοικοκυριού σου και απάντησε στις ερωτήσεις:

(α) Τι παράγει το νοικοκυριό σου και σε τι ποσότητες; (π. χ υπηρεσίες μαγειρέματος, καθαριότητας, διαμονής, προϊόντα ή /και υπηρεσίες που παράγονται έξω από το νοικοκυριό)

(β) Πώς οργανώνεται η παραγωγή. ( π. χ πώς παράγονται τα γεύματα, τι μέσα χρησιμοποιούνται,  με τι είδους εργασία συνδυάζονται;)

(γ)  πώς διανέμεται η παραγωγή στα μέλη (π.χ τη μητέρα, τον πατέρα, τα παιδιά;)

(δ) Πιστεύεις ότι το νοικοκυριό στο οποίο ανήκεις θα μπορούσε να οργανωθεί διαφορετικά; πώς;

1.5.1 ΕΦΑΡΜΟΓΗ Κίνα, Ινδία: διαφορές στους ρυθμούς Μεγέθυνσης των Οικονομιών τους

Πώς δικαιολογείται η εντυπωσιακή πορεία της κινέζικης οικονομίας  τα τελευταία τριάντα χρόνια σε σχέση με εκείνη της ινδικής οικονομίας;

Την απάντηση  στο ερώτημα θα την βρείτε  εδώ.

1.5.1 Οικονομική Μεγέθυνση και η Θέση της ΚΠΔ

Σε απάντηση του ερωτήματος που θέσαμε στην τάξη  για το πως  η μεγέθυνση μπορεί ή όχι να επηρεάσει τη θέση της ΚΠΔ,  εδώ θα βρείτε μια απάντηση. Αφού την διαβάσετε γράψτε τα σχόλιά σας, τις παρατηρήσεις.

1.5 Ύφεση, Μεγέθυνση και Ανάπτυξη της Οικονομίας

έννοιες του μαθήματος

ύφεση
το παραγωγικό κενό
εν δυνάμει παραγωγή
πραγματική παραγωγή
οικονομική ανάπτυξη
παραγωγικότητα
ανάκαμψη ή μεγέθυνση της οικονομίας 

Η οικονομία σε Ύφεση.

 Όπως ήδη γνωρίζουμε, όλα τα σημεία που βρίσκονται επί της καμπύλης  ΚΠΔ  αντιπροσωπεύουν τους μέγιστους  δυνατούς συνδυασμούς παραγωγής των δύο αγαθών που παράγει η υποθετική μας οικονομία.  Με άλλα λόγια, για καθένα από τους συνδυασμούς αυτούς  οι παραγωγικοί συντελεστές που διαθέτει η οικονομία  απασχολούνται στην παραγωγή, δεν υπάρχει κανένας παραγωγικός πόρος που να μην απασχολείται. 

Επομένως, αν το σύνολο του εργατικού δυναμικού,  αν όλα τα εργοστάσια που διαθέτει μία χώρα απασχολούνται  στην παραγωγή των αγαθών, τότε, η θέση της οικονομίας θα βρίσκεται σε κάποιο σημείο  επί της ΚΠΔ, παράγοντας το μέγιστο των δυνατοτήτων της.  

Η θέση της οικονομίας στο σημείο Χ, ενώ θα
μπορούσε να βρίσκεται στο σημείο Ψ,
 φανερώνει την ελλειπή αξιοποίηση
των πόρων που διαθέτει

Αντιθέτως, αν για κάποιους λόγους  η οικονομία  αξιοποιεί μόνο ένα μέρος των συντελεστών της  και αφήνει το υπόλοιπο εκτός παραγωγικής  διαδικασίας  με την μορφή ανέργων εργατών  ή εργοστασίων που είτε είναι εγκαταλελειμμένα ή υπολειτουργούν, τότε η θέση της οικονομίας  θα βρίσκεται σε κάποιο σημείο στο εσωτερικό της ΚΠΔ. 

Στο διάγραμμα 3, το σημείο αυτό είναι  Χ.   Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Επομένως, κάθε φορά που μία οικονομία έχει ένα υψηλό ποσοστό ανεργίας και ένα μέρος των  παραγωγικών της μέσων, πχ εργοστάσια, γραφεία, μηχανές  δεν συμμετέχει στην παραγωγή, τότε λέμε ότι η οικονομία αυτή βρίσκεται σε ύφεση. 

Η απόσταση που χωρίζει το σημείο Χ από την ΚΠΔ (σημείο Ψ) ονομάζεται παραγωγικό κενό. Όσο μεγαλύτερο είναι το παραγωγικό κενό, τόσο μεγαλύτερα τμήματα των διαθεσίμων πόρων παραμένουν αναξιοποίητα και τόσο η διαφορά μεταξύ της πραγματικής παραγωγής  και  εν δυνάμει παραγωγής μεγαλώνει. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι η ύφεση βαθαίνει και κινδυνεύει να φτάσει τα όρια της ολικής καταστροφής του παραγωγικού συστήματος.  

• πραγματική παραγωγή είναι το ύψους της παραγωγής που μία οικονομία παράγει σε μία δεδομένη χρονική στιγμή, ενώ εν δυνάμει παραγωγή είναι το επίπεδο παραγωγής που θα μπορούσε να φτάσει αν όλοι οι συντελεστές παραγωγής, εργασία, κεφάλαιο, φυσικοί πόροι και επιχειρηματικότητα  χρησιμοποιούντο στην παραγωγική διαδικασία. Επομένως, η θέση της εν δυνάμει παραγωγής βρίσκεται πάντα επί της ΚΠΔ. 

 Έστω, ότι  η οικονομία βρίσκεται στο σημείο Χ εντός της ΚΠΔ, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 3,   αν η οικονομία για κάποιο λόγο, αρχίσει να κινείται προς το σημείο Ψ που βρίσκεται επί της ΚΠΔ, τότε,   την κίνηση αυτή οι οικονομολόγοι  την ονομάζουν οικονομική ανάκαμψη ή μεγέθυνση της οικονομίας.    Στη διαδικασία της ανάκαμψης η οικονομία αρχίζει να βελτιώνει το επίπεδο  παραγωγή της αξιοποιώντας στην  παραγωγή  όλο και περισσότερους από τους διαθέσιμους πόρους που έμεναν εκτός παραγωγής. Κατά την  οικονομική ανάκαμψη  η οικονομία  παράγει περισσότερα αγαθά και πλησιάζει τις παραγωγικές τις δυνατότητες της.

Οικονομική Ανάπτυξη

Η Οικονομική Ανάπτυξη  είναι, σε αντίθεση με την οικονομική ανάκαμψη, μία   μακροχρόνια διαδικασία μέσω της οποίας η οικονομία της χώρας  γίνεται μεγαλύτερη χάρη στην ποσοτική και ποιοτική βελτίωση των  παραγωγικών συντελεστών της. 

•1. Ποσοτική αύξηση των παραγωγικών πόρων της οικονομίας. 

• αύξηση των γεννήσεων, επιμήκυνση του εργασιακού βίου,  καθαρή εισροή μεταναστών στην χώρα είναι οι  κυριότεροι παράγοντες ποσοτικής αύξησης του εργατικού δυναμικού της χώρας.  
• ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων πρώτων υλών, όπως πετρελαίου και φυσικού αερίου  αυξάνει την παραγωγική ικανότητα του συντελεστή εδάφους. Η πρόσφατη ανακάλυψη ενός γιγαντιαίου κοιτάσματος πετρελαίου ανοικτά των ακτών της Βραζιλίας στον Ατλαντικό ωκεανό, αποτελεί ένα σχετικό παράδειγμα.
• αύξηση  του κεφαλαίου της χώρας μέσω  
• α. της εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό, 
• β. της  εσωτερικής επένδυσης κεφαλαίων για την δημιουργία νέων παραγωγικών μονάδων για την αγορά μηχανημάτων, γραφείων, εργαλείων  Με την δημιουργία νέων παραγωγικών μονάδων το κεφάλαιο της χώρας μεγαλώνει που σημαίνει ότι  για κάθε εργαζόμενο αναλογεί περισσότερο κεφάλαιο γεγονός που βελτιώνει την παραγωγικότητα της εργασίας και αυξάνει την  παραγωγική ικανότητα της οικονομίας και βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο  των κατοίκων. Σκεφτείτε προς στιγμή  την  εισαγωγή του τρακτέρ στον αγροτικό τομέα με αποτέλεσμα την εκτόξευση της παραγωγικότητας του αγρότη. 

ΠΡΟΣΟΧΉ. Η παραγωγικότητα μετρά τη σχέση  των παραγόμενων μονάδων προς τη θυσία πόρων. Δηλαδή, για την παραγωγή δέκα μονάδων του προϊόντος πόση ώρα εργασίας χρειάστηκαν . Όσο με λιγότερες ή σταθερές ώρες εργασίας πετυχαίνουμε  να παράγουμε περισσότερες μονάδες του προϊόντος,τότε,  λέμε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας έχει αυξηθεί. .

2.   Βελτίωση της ποιότητας των πόρων της οικονομίας. 

Εκτός από την  ποσοτική αύξηση των συντελεστών, η ποιοτική αναβάθμιση των υπαρχόντων πόρων μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα ως προς  αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας . 

Η ποσοτική και ποιοτική βελτίωση των
 συντελεστών παραγωγής διευρύνει τα όρια

των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας

•  Αυτό μπορεί να συμβεί αν αλλάξει το περιεχόμενο  της παρεχόμενης  εκπαίδευσης  προς τους νέους, ώστε αυτό να συνδέεται με τις ανάγκες που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες και οι προτιμήσεις των καταναλωτών.    Για παράδειγμα, μία χώρα όπως η Ινδία, ενώ διαθέτει έναν τεράστιο σε μέγεθος πληθυσμό, το μορφωτικό επίπεδο  της μεγάλης πλειοψηφίας είναι μέτριο έως και ανύπαρκτο,  με αποτέλεσμα να μην μπορεί να  λειτουργήσει σύγχρονα μέσα παραγωγής, όπως υπολογιστές και δίκτυα επικοινωνίας  ή  σύνθετα μηχανήματα. Αυτός είναι ο λόγος που κάνει την παραγωγικότητα  της εργασίας του μέσου Ινδού εργάτη να συγκαταλέγεται στις χαμηλότερες   σε σύγκριση με άλλες αναπτυσσόμενες χώρες.  Οι μόνες εργασίες που μπορεί να κάνει ο μέσος Ινδός εργάτης   σχετίζονται με την χρήση απλών εργαλείων. Έτσι, χαμηλή παραγωγικότητα του σημαίνει μικρή παραγωγή, χαμηλό εισόδημα και βιοτικό επίπεδο.

 Αντίθετα, χώρες με σχετικά μικρό πληθυσμό, αλλά με υψηλών προδιαγραφών εκπαιδευτικό σύστημα, όπως είναι η περίπτωση της  Νοτίου Κορέας,  όπου οι νέοι άνθρωποι εξοικειώνονται νωρίς στις τεχνολογίες επικοινωνιών και προγραμματισμού, πετυχαίνουν εντυπωσιακά αποτελέσματα, στην ανάπτυξη της οικονομίας τους. Εκεί, οι εργαζόμενοι μπορούν να χειρίζονται με ευκολία σύνθετα μηχανήματα, όπως είναι τα εργοστασιακά ρομπότ.
  
•  Η τεχνολογική πρόοδος  αφορά την ποιότητα του  συντελεστή κεφάλαιο. Για παράδειγμα, ο σημερινός ηλεκτρονικός υπολογιστής τεχνολογικά έχει κάνει άλματα  προόδου σε σύγκριση με τους πρώτους υπολογιστές,  χάρη στις εντυπωσιακές καινοτομίες που συνεχώς ενσωματώνονται σε αυτό που ονομάζουμε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το αποτέλεσμα είναι ότι  οι σημερινοί υπολογιστές κάνουν απίστευτα πράγματα, εκμηδενίζοντας τον χρόνο εκτέλεσης εντολών, ενώ διαχειρίζονται ασύλληπτα μεγάλους όγκους δεδομένων.  Αντιλαμβάνεται κανείς ότι  η εισαγωγή και μόνο του εξελιγμένου υπολογιστή   στην παραγωγική διαδικασία, τι  επαναστατικές αλλαγές φέρνει στην οργάνωση της παραγωγής με  θεαματικά αποτελέσματα  στην αύξηση της παραγωγής.  Αυτό σημαίνει μεγαλύτερο εισόδημα  και υψηλότερο βιοτικό επίπεδο για τον μέσο Κορεάτη.

Στο διάγραμμα 2, απεικονίζεται το αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης. Όταν η παραγωγική ικανότητα  της χώρας μεγαλώνει για τους λόγους που αναπτύξαμε, τότε, ολόκληρη η καμπύλη   ΚΠΔ  μετατοπίζεται προς τα δεξιά στη θέση ΡΡ'.

Ερωτήσεις  

1. Πότε λέμε ότι μια οικονομία βρίσκεται σε ύφεση;
2. Γιατί πάντοτε  η εν δυνάμει παραγωγή  είναι μεγαλύτερη ή ίση με την πραγματική παραγωγή; 
3. Με την χρήση του κατάλληλου διαγράμματος να εξηγήσετε την έννοια του "παραγωγικού κενού".  
4. Μπορεί η καμπύλη ΚΠΔ να μετατοπιστεί προς τα αριστερά; Πότε μπορεί να συμβεί αυτό;

1.4 Το Κόστος Ευκαιρίας

Έννοιες του μαθήματος.

Κόστος ευκαιρίας ή πραγματικό κόστος

Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων

ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ

Γνωρίζουμε ήδη ότι  οι  παραγωγικοί συντελεστές (εργασίας, κεφάλαιο, έδαφος και επιχειρηματικότητα)  λόγω της στενότητας,  δεν επαρκούν για την παραγωγή των  αγαθών  στις ποσότητες που θα έφταναν να ικανοποιήσουν πλήρως τις ανθρώπινες ανάγκες.  Η στενότητα των πόρων είναι η αιτία του  οικονομικού προβλήματος. 

Η ύπαρξη του οικονομικού προβλήματος μας υποχρεώνει ως άτομα, επιχειρήσεις ή  οικονομία να κάνουμε συνεχώς επιλογές δηλαδή, να θυσιάζουμε τις μη προ κρινόμενες εναλλακτικές επιλογές. Αυτή η θυσία είναι  το κόστος της επιλογής μας.  Στα οικονομικά το κόστος αυτό ονομάζεται κόστος ευκαιρίας.

 Για παράδειγμα, η επιλογή μας να αγοράσουμε ένα κινητό τρίτης γενιάς πέρα  από το χρηματικό υπάρχει και το πραγματικό κόστος που είναι η θυσία των αγαθών που θα αγοράζαμε αν δεν αγοράζαμε το κινητό. Επομένως,  η αγορά του κινητού έχει ένα κόστος ευκαιρίας το οποίο είναι η θυσία των προϊόντων ή υπηρεσιών που δεν μπορούμε να έχουμε λόγω του περιορισμένου εισοδήματός μας. 

Για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας θα χρειαστεί να προσφύγουμε στο υπόδειγμα της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων ή ΚΠΔ  κάνοντας  τρεις υποθέσεις. 

• πρώτη,  η οικονομία μας απασχολεί στην παραγωγή το σύνολο των διαθέσιμων συντελεστών της  
• δεύτερη,  στην οικονομία αυτή παράγονται μόνο  δύο κατηγορίες αγαθών, έστω ότι αυτά είναι α. αγροτικά και β. βιομηχανικά.
• τρίτη, το επίπεδο της τεχνολογίας δεν μεταβάλλεται.   

Η οικονομία,  εφόσον απασχολεί όλους τους συντελεστές  στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, γίνεται αντιληπτό  ότι θα  κινείται στα όρια των παραγωγικών της δυνατοτήτων που με απλά λόγια σημαίνει ότι παράγει το μέγιστο δυνατό επίπεδο παραγωγής.

Στο διάγραμμα 1, το όριο των παραγωγικών δυνατοτήτων, απεικονίζει η καμπύλη ΑΕ, όπου κάθε σημείο επί της καμπύλης εκφράζει ένα διαφορετικό  συνδυασμό των δύο αγαθών  και για κάθε συνδυασμό  όλοι οι συντελεστές της παραγωγής να απασχολούνται στην παραγωγική.   

Ας υποθέσουμε ότι η οικονομία βρίσκεται στο σημείο  Γ  όπου  παράγονται  30 μονάδες  βιομηχανικών και 30 μονάδες αγροτικών προϊόντων. Ο συνδυασμός Γ είναι ο μέγιστος δυνατός με την έννοια ότι δεν μπορεί να αυξηθεί η παραγωγή του ενός προϊόντος χωρίς να μειωθεί η παραγωγή του άλλου. Αν θελήσουμε  να  έχουμε  περισσότερα αγροτικά προϊόντα, θα πρέπει να μειωθεί η παραγωγή των βιομηχανικών προϊόντων, διότι έχουμε δεχτεί ότι το σύνολο των διαθέσιμων πόρων  της οικονομίας απασχολούνται είτε στην παραγωγή βιομηχανικών είτε αγροτικών προϊόντων. Αυτό σημαίνει ότι για να υπάρξει  αύξηση της παραγωγής  των αγροτικών προϊόντων, θα πρέπει να  πάρουμε πόρους   από την παραγωγή βιομηχανικών αγαθών και να τους μεταφέρουμε στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων.   Στο διάγραμμα 1, η οικονομία έχει κινηθεί από τον συνδυασμό Γ  στον συνδυασμό Δ , όπου  τώρα παράγονται  20 μονάδες βιομηχανικών προϊόντων και  35 αγροτικών.  Βλέπουμε ότι  για να παραχθούν οι  5 επιπλέον μονάδες αγροτικών προϊόντων η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 10  μονάδες. Επομένως,  το κόστος ευκαιρίας των  πέντε μονάδων  αγροτικών αγαθών είναι οι δέκα μονάδες βιομηχανικών.

Εδώ μπορείτε να δείτε μία εφαρμογή του κόστους ευκαιρίας.

 Κόστος ευκαιρίας  είναι η  απώλεια  ορισμένων μονάδων παραγωγής ενός προϊόντος προκειμένου να αποκτήσουμε περισσότερη  παραγωγή του  άλλου προϊόντος.

Η καμπύλη ΑΕ θα την ονομάσουμε ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ (ΚΠΔ) της οικονομίας,  διότι  όλα τα σημεία επί της  ΚΠΔ  δηλώνουν την πλήρη απασχόληση των διαθεσίμων πόρων της οικονομίας.

Πιθανές θέσεις της Οικονομίας.

• συνδυασμός Γ,  η οικονομία παράγει 30 μονάδες βιομηχανικών προϊόντων και 30 αγροτικών,
• συνδυασμός Δ,  η οικονομία παράγει 20 μονάδες βιομηχανικών και 35 μονάδες αγροτικών προϊόντων.
• συνδυασμός Α,  Είναι προφανές ότι το σύνολο των συντελεστών της προαγωγής που διαθέτει η  οικονομία απασχολούνται αποκλειστικά με την παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων, γιαυτό και η παραγωγή φτάνει το μέγιστο, τις 50 μονάδες. Αντιθέτως, η αγροτική παραγωγή στον συνδυασμό Α  είναι ανύπαρκτη διότι δεν περισσεύει συντελεστής της παραγωγής για την αγροτική παραγωγή. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 

1. Τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν τα σημεία Ζ και Η ; Γιατί το σημείο Η  είναι ανέφικτος;   Αιτιολογήσετε την απάντησή σας;

 2 (πολλαπλής επιλογής)    Να αιτιολογήσετε   την απάντησής σας 

Αν η παραγωγή μιας οικονομίας αντιστοιχεί σε σημείο που βρίσκεται κάτω από την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων της, αυτό σημαίνει ότι:

α. η οικονομία απασχολεί όλους τους παραγωγικούς συντελεστές που έχει στη διάθεσή της.

β. η οικονομία υποαπασχολεί έναν ή περισσότερους παραγωγικούς συντελεστές της.

γ. η οικονομία παράγει περισσότερα βιομηχανικά παρά αγροτικά αγαθά.

δ. μειώθηκαν οι ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών της οικονομίας.