1.6.6 Δημόσιο Έλλειμμα, Δημόσιος Δανεισμός και Δημοσίου Χρέους.

έννοιες του μαθήματος

Δημόσιο έλλειμμα
Δημόσιος δανεισμός
Δημόσιο χρέος

 

Το δημόσιο έλλειμμα  δημιουργείται  όταν το ύψος των δημοσίων δαπανών υπερβαίνει το ύψος των δημοσίων εσόδων. Με άλλα λόγια, τα έσοδα  από φόρους και άλλες πηγές του δημοσίου δεν επαρκούν για την κάλυψη των προγραμματισμένων δαπανών όπως, δαπάνες για την εθνική άμυνα,  δημόσια υγεία και εκπαίδευση, παροχές προς τα ασφαλιστικά ταμεία κ.α. 

  Έτσι, η κυβέρνηση είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να προσφύγει σε δημόσιο δανεισμό  για να καλύψει το δημόσιο έλλειμμα  εκδίδοντας ομόλογα προς επενδυτές του εσωτερικού και του εξωτερικού.   Ο νέος δανεισμός προστίθεται  σε δάνεια που έχουν ήδη συναφθεί  και ακόμη δεν έχουν  εξοφληθεί. Το άθροισμα των νέων και παλαιών  δανείων αποτελούν το   Δημόσιο Χρέος της κυβέρνησης. 

   

Γράφημα 1

Ένας παραστατικός τρόπος να παρουσιαστεί η σχέση  δημόσιου ελλείμματος,   και δημοσίου χρέους είναι αν φανταστούμε χρέος ως την ποσότητα νερού σε μία δεξαμενή. Έστω, ότι κάθε έτος η κυβέρνηση δανείζεται  για την κάλυψη της διαφοράς μεταξύ δημοσίων δαπανών και εσόδων της κάθε χρονιάς. Στο γράφημα 1, η βρύση πάνω αριστερά συμβολίζει τον νέο δανεισμό που προσθέτει νερό στη δεξαμενή και αυξάνει το δημόσιο χρέος. Συγχρόνως, λειτουργεί και μία δεύτερη βρύση στον πυθμένα της δεξαμενής που αφαιρεί ποσότητα νερού από τη δεξαμενή, αφορά την αποπληρωμή παλαιών δανείων.   

Πότε μεγαλώνει το δημόσιο χρέος; Όταν η ποσότητα που εισρέει στη δεξαμενή (νέος δανεισμός) είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα που εκρέει (εξόφληση δανείων που λήγουν), τότε,  η στάθμη του νερού ανεβαίνει, δηλαδή, το Δημόσιο Χρέος μεγαλώνει. Αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν την κατάσταση σημαίνει ότι  οι δαπάνες ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο με ευθύνη των κυβερνήσεων,  ενώ παράλληλα δεν εισπράττει τους φόρους που επιβάλλει λόγο εκτεταμένης φοροδιαφυγής, γραφειοκρατίας και διαφθοράς.  Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε αύξηση του ελλείμματος και επομένως την  ανάγκη για μεγαλύτερο δανεισμό από το εσωτερικό ή και από το εξωτερικό, μέχρι της στιγμής που οι δανειστές θα αμφισβητήσουν την ικανότητα της χώρας να σταθεί άξια στις υποχρεώσεις της. Αν συμβεί αυτό η χώρα  δεν έχει άλλη επιλογή από το να κηρύξει στάση πληρωμών που ισούται με χρεωκοπία. 

Αντιθέτως, αν η ποσότητα που εισρέει (νέος δανεισμός) είναι μικρότερη από εκείνη που εκρέει (χρέος που εξοφλείται), τότε, η στάθμη του νερού πέφτει, και το δημόσιο  χρέος μειώνεται. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η κυβέρνηση να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα λιτότητας μέσω της αύξησης  των φορολογικών εσόδων και της μείωσης των δημοσίων δαπανών.  Η πολιτική αυτή θα μειώσει το έλλειμμα του κράτους και τον δημόσιο δανεισμό   οδηγώντας σε μείωση του Δημόσιου Χρέους


Το Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό  του ΑΕΠ.

Επειδή,  η αναφορά στο δημόσιο χρέος σε απόλυτο αριθμό νομισματικών μονάδων πχ ευρώ,   δεν μας δίνει το πραγματικό μέγεθος του χρέους, γιαυτό  θα  πρέπει να  συγκρίνεται με την αξία της συνολικής παραγωγής της χώρας, δηλαδή, το ΑΕΠ.   Το δημόσιο χρέος  ως ποσοστό του ΑΕΠ προκύπτει αν διαιρέσουμε το Δημόσιο Χρέος με το ύψος του  ΑΕΠ  της χώρας της ίδιας  και το πολλαπλασιάσουμε με 100.

Ποσοστό Χρέους2009  =(Δημόσιο Χρέος 2009 / ΑΕΠ 2009)*100

Για παράδειγμα, αν 250 δις ευρώ είναι το ύψος του δημοσίου χρέους, θα πρέπει να θεωρηθεί μεγάλο ή μικρό;  Θα μπορέσει η κυβέρνηση να το διαχειριστεί ή όχι;   Η απάντηση θα εξαρτηθεί  από την σύγκριση του χρέους με το ΑΕΠ της ίδιας χρονιάς. Έστω ότι το  ΑΕΠ  της χώρας είναι 185 δις, τότε γίνεται φανερό ότι η διαχείρισή του  θα είναι προβληματική, διότι ως ποσοστό   του  ΑΕΠ ξεπερνά το  135%   ενώ ο στόχος σύμφωνα με τα κριτήρια δεν πρέπει να ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ.  Αν όμως η αξία του ΑΕΠ φτάνει τα 600 δις ευρώ τότε, το χρέος είναι διαχειρίσιμο, διότι ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι μόνο 41 %.



ΕΡΕΥΝΑ

Αναζητήστε στο the world factbook πληροφορίες για το δημόσιο έλλειμμα (Budget surplus (+) or deficit (-)) και δημόσιο χρέος (Public debt) ως ποσοστό του ΑΕΠ της Ελλάδας και της Ιρλανδίας τα τελευταία χρόνια.