έννοιες του μαθήματος
Δημόσιο έλλειμμα
Δημόσιος δανεισμός
Δημόσιο χρέος
Το δημόσιο έλλειμμα δημιουργείται όταν το ύψος των δημοσίων δαπανών υπερβαίνει το ύψος των δημοσίων εσόδων.
Με άλλα λόγια, τα έσοδα από φόρους και άλλες πηγές του δημοσίου δεν
επαρκούν για την κάλυψη των προγραμματισμένων δαπανών όπως, δαπάνες για την εθνική
άμυνα, δημόσια υγεία και εκπαίδευση, παροχές προς τα ασφαλιστικά ταμεία κ.α.
Έτσι, η κυβέρνηση είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να προσφύγει σε δημόσιο δανεισμό για να καλύψει το δημόσιο έλλειμμα εκδίδοντας ομόλογα προς επενδυτές του εσωτερικού και του εξωτερικού. Ο
νέος δανεισμός προστίθεται σε δάνεια που έχουν ήδη συναφθεί και ακόμη δεν έχουν εξοφληθεί. Το άθροισμα των νέων και παλαιών
δανείων αποτελούν το Δημόσιο Χρέος της κυβέρνησης.
 |
| Γράφημα 1 |
Ένας παραστατικός τρόπος να παρουσιαστεί η σχέση δημόσιου ελλείμματος, και δημοσίου χρέους είναι αν φανταστούμε χρέος ως
την ποσότητα νερού σε μία δεξαμενή. Έστω, ότι κάθε έτος η κυβέρνηση δανείζεται για την κάλυψη της διαφοράς μεταξύ δημοσίων δαπανών και εσόδων της κάθε χρονιάς. Στο γράφημα 1, η
βρύση πάνω αριστερά συμβολίζει τον νέο δανεισμό που προσθέτει νερό στη δεξαμενή και αυξάνει το δημόσιο χρέος. Συγχρόνως,
λειτουργεί και μία δεύτερη βρύση στον πυθμένα της δεξαμενής που αφαιρεί
ποσότητα νερού από τη δεξαμενή, αφορά την αποπληρωμή παλαιών δανείων.
Πότε μεγαλώνει το δημόσιο χρέος; Όταν η
ποσότητα που εισρέει στη δεξαμενή
(νέος δανεισμός) είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα που εκρέει (εξόφληση
δανείων που λήγουν), τότε, η στάθμη του νερού ανεβαίνει, δηλαδή, το
Δημόσιο Χρέος μεγαλώνει. Αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν την κατάσταση σημαίνει ότι οι δαπάνες ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο με ευθύνη των κυβερνήσεων, ενώ παράλληλα δεν εισπράττει τους φόρους που επιβάλλει λόγο εκτεταμένης φοροδιαφυγής, γραφειοκρατίας και διαφθοράς. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε αύξηση του ελλείμματος και επομένως την ανάγκη για μεγαλύτερο δανεισμό από
το εσωτερικό ή και από το εξωτερικό, μέχρι της στιγμής που οι δανειστές θα αμφισβητήσουν την ικανότητα της χώρας να σταθεί άξια στις υποχρεώσεις της. Αν συμβεί αυτό η χώρα δεν έχει άλλη επιλογή από το να κηρύξει στάση πληρωμών που ισούται με χρεωκοπία.
Αντιθέτως, αν η ποσότητα που εισρέει
(νέος δανεισμός) είναι μικρότερη από εκείνη που εκρέει (χρέος που
εξοφλείται), τότε, η στάθμη του νερού πέφτει, και το δημόσιο χρέος
μειώνεται. Για να γίνει αυτό θα πρέπει η κυβέρνηση να ακολουθήσει ένα
πρόγραμμα λιτότητας μέσω της αύξησης των φορολογικών εσόδων και της
μείωσης των δημοσίων δαπανών. Η πολιτική αυτή θα μειώσει το έλλειμμα
του κράτους και τον δημόσιο δανεισμό οδηγώντας σε μείωση του Δημόσιου
Χρέους
Το Δημόσιο Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Επειδή, η αναφορά στο δημόσιο χρέος σε απόλυτο αριθμό νομισματικών μονάδων πχ ευρώ, δεν μας δίνει το πραγματικό μέγεθος του χρέους, γιαυτό θα πρέπει να συγκρίνεται με την αξία της
συνολικής παραγωγής της χώρας, δηλαδή, το ΑΕΠ. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ προκύπτει αν διαιρέσουμε το Δημόσιο Χρέος με το ύψος του ΑΕΠ της χώρας της ίδιας και το πολλαπλασιάσουμε με 100.
Ποσοστό Χρέους2009 =(Δημόσιο Χρέος 2009 / ΑΕΠ 2009)*100
Για παράδειγμα, αν 250 δις ευρώ είναι
το ύψος του δημοσίου χρέους, θα πρέπει να θεωρηθεί μεγάλο ή μικρό; Θα
μπορέσει η κυβέρνηση να το διαχειριστεί ή όχι; Η απάντηση θα
εξαρτηθεί από την σύγκριση του χρέους με το ΑΕΠ της ίδιας χρονιάς. Έστω
ότι το ΑΕΠ της χώρας είναι 185 δις, τότε γίνεται φανερό ότι η
διαχείρισή του θα είναι προβληματική, διότι ως ποσοστό του ΑΕΠ
ξεπερνά το 135% ενώ ο στόχος σύμφωνα με τα κριτήρια δεν πρέπει να
ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ. Αν όμως η αξία του ΑΕΠ φτάνει τα 600
δις ευρώ τότε, το χρέος είναι διαχειρίσιμο, διότι ως ποσοστό του ΑΕΠ
είναι μόνο 41 %.
ΕΡΕΥΝΑ
Αναζητήστε στο the world factbook πληροφορίες για το δημόσιο έλλειμμα (Budget
surplus (+) or deficit (-)) και δημόσιο χρέος (Public debt) ως ποσοστό
του ΑΕΠ της Ελλάδας και της Ιρλανδίας τα τελευταία χρόνια.
Έννοιες του μαθήματος
-AEΠ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν)
-κατά κεφαλή εισόδημα
-πληθωρισμός
-Ανεργία
ΑΕΠ
Το
ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) περιλαμβάνει το σύνολο των αγαθών και
υπηρεσιών σε νομισματικές μονάδες (ευρώ) που η οικονομία μιας χώρας
παράγει σε μία χρονική περίοδο συνήθως ένα έτος.
Το ύψος του ΑΕΠ αποτελεί δείκτη της οικονομικής αποτελεσματικότητας που μία οικονομία έχει πετύχει. Τους οικονομολόγους εκείνο που ενδιαφέρει δεν είναι το ύψους του ΑΕΠ της χώρας σε μία δεδομένη χρονική στιγμή, όσο η διαφορά του ΑΕΠ της
τρέχουσας χρονιάς από την προηγούμενη, δηλαδή, αν η τάση του δείκτη είναι αυξητική, στάσιμη ή καθοδική.
ΕΡΩΤΗΣΗ. 1. Να εντοπίσετε δύο χώρες με την πρώτη να διαθέτει υψηλότερο ΑΕΠ από την άλλη χώρα.
Όμως, η χώρα με χαμηλό ΑΕΠ να πετυχαίνει υψηλότερο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της τα δύο τελευταία χρόνια έναντι της πρώτης χώρας.
Το Κατά Κεφαλή Εισόδημα
Το ΑΕΠ αν και αποτελεί ένα σημαντικό δείκτη της οικονομικής ικανότητας της χώρας να παράγει αγαθά και υπηρεσίες δεν αρκεί από μόνος του να ρίξει φως στο επίπεδο ευημερίας των κατοίκων της χώρας.
Ακριβώς για την αντιμετώπιση της αδυναμίας αυτής, θα πρέπει να αναζητήσουμε ένα δείκτη που συναρτά το ΑΕΠ με τον πληθυσμό της χώρας. Έτσι, αν διαιρέσουμε το
ΑΕΠ με τον πληθυσμό της έχουμε το Κατά κεφαλή
Εισόδημα, δηλαδή, ένας αριθμητικός μέσος όρος που μας λέει τι μέρος της παραγωγής ή του παραχθέντος εισοδήματος αναλογεί ανά κάτοικο.
Επομένως, Κατά Κεφαλή Εισόδημα = ΑΕΠ / Πληθυσμός*100
Το
κατά κεφαλή εισόδημα μας δίνει μία σχετικά καλή εικόνα για το βιοτικό
επιπέδου του πληθυσμού μιας χώρας. Άνοδος του δείκτη αυτού σημαίνει
ότι το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται, υπό μία προϋπόθεση ότι το παραγόμενο ΑΕΠ διανέμεται με σχετικά δίκαιο τρόπο στον πληθυσμό.
ΕΡΩΤΗΣΗ 2
Πηγαίνετε στο World factbook και συγκρίνετε το ΑΕΠ της Ελβετίας και της Κίνας ως απόλυτα μεγέθη. ΠΟΙΟ είναι το μεγαλύτερο σε αξία; Ποια από τις δύο χώρες παρέχει υψηλό βιοτικό επίπεδο στους κατοίκους; Πως εξηγείται το παράδοξο;
Ας
σημειωθεί ότι υπάρχουν
χώρες που ενώ παράγουν υψηλό επίπεδο ΑΕΠ και ταχύς ρυθμούς αύξησης
του, εντούτοις το βιοτικό επίπεδο της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών
παραμένει στάσιμο ή αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς.
Γιατί συμβαίνει
αυτό; Προφανώς τα οφέλη της μεγέθυνσης της οικονομίας δεν διανέμονται δίκαια, με αποτέλεσμα οι λίγοι προνομιούχοι να απολαμβάνουν μία μεγάλη αναλογικά με τον αριθμό τους συμμετοχή στο παραγόμενο ΑΕΠ, ενώ οι πολλοί περιορίζονται σε μικρότερα ποσοστά. Οι λόγοι της ύπαρξης του προβλήματος θα πρέπει να αναζητηθούν στις εκείνες τις δομές που αναπαράγουν την άνιση
διανομή πλούτου και εισοδήματος.
Ερώτηση 3
Δείτε την περίπτωση της Νοτίου Αφρικής, είναι η
πλουσιότερη χώρα της αφρικανικής ηπείρου, με βάση το ύψος του ΑΕΠ
της, αλλά ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης της πλειοψηφίας των πολιτών της; Για να απαντήσετε στην ερώτηση
αυτή συλλέξτε για την χώρα αυτή τις εξής πληροφορίες από το WORLD FACTBOOK.
α. Ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (below poverty line)
β. Το ποσοστό των ανέργων (uneployment rate)
γ. Το ύψος του συντελεστή gini (0=πλήρης ισότητα, 1 απόλυτη ανισότητα), Διεθνώς αποδεκτό όριο το 0,33.
δ. Τι μερίδιο του ΑΕΠ πηγαίνει στο φτωχότερο 10% και το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού; Ο συντελεστής απόκλισης των δύο άκρων ισούται με το πηλίκο της διαίρεσης των δύο ποσοστών. πχ πόσες φορές χωράει το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 10% στο πλουσιότερο;
Το πηλίκο της διαίρεσης δείχνει το εισοδηματικό χάσμα που
χωρίζει της δύο ομάδες του πληθυσμού. Ας σημειωθεί ότι διεθνώς ότι ο συντελεστής απόκλισης των εισοδηματικών άκρων δεν πρέπει να ξεπερνά το 6.5 που σημαίνει ότι πέρα του αριθμού αυτού οι κυβερνήσεις οφείλουν να πάρουν μέτρα ώστε η χώρα να συγκλίνει προς τον αποδεκτό συντελεστή απόκλισης.
Αφού τελειώσετε με την Νότιο Αφρική, συγκρίνεται του ίδιους δείκτες με του Καναδά.
Τι
βρήκατε; Μπορείτε να σκεφθείτε τις σημαντικές συνέπειες στο επίπεδο
της καθημερινής διαβίωσης του ατόμου, όπως διατροφή, συνθήκες στέγασής, εκπαιδευτικές ευκαιρίες, προοπτικές και όνειρα για το μέλλον, αν το άτομο έχει την αίσθηση ότι μπορεί να ορίσει την μοίρα του.
Πληθωρισμός
Πληθωρισμός
εκδηλώνετε με την αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών καταναλωτή μιας οικονομίας μεταξύ δύο περιόδων. Για παράδειγμα, οι τιμές του 2013 σε σύγκριση με τις τιμές του 2012 αυξήθηκαν κατά 0,5 %. Ας σημειωθεί ότι ο δείκτης πληθωρισμού δεν μετρά το επίπεδο των τιμών, δηλαδή δεν ενδιαφέρεται πόσο υψηλά έχουν φτάσει οι τιμές μέχρι σήμερα, αλλά ποια είναι η ποσοστιαία μεταβολή μεταξύ δύο χρονικών στιγμών.
Τα αγαθά και οι υπηρεσίες των οποίων οι τιμές παρακολουθούνται είναι μία ξεχωριστή κατηγορία αγαθών που έχουν κοινό χαρακτηριστικό ότι καταναλώνονται από την μεγάλη μάζα των καταναλωτών, επομένως σε αυτή την κατηγορία δεν συμπεριλαμβάνονται τα αγαθά τα ονομαζόμενα πολυτελείας τα οποία καταναλώνονται από μία μικρή μειοψηφία καταναλωτών.
Ερώτηση 4
Συγκρίνετε το πληθωρισμό της Αργεντινής με της Ιαπωνίας στο WORLD FACTBOOK Ποια χώρα έχει τον υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το εισόδημα των καταναλωτών των χωρών αυτών.
Ανεργία.
Ο πληθυσμός μία χώρας διακρίνεται στον οικονομικά ενεργό και στον οικονομικά μη ενεργό.
Ο
οικονομικά ενεργός πληθυσμός αποτελείται από το εργατικό δυναμικό που περιλαμβάνει τα ικανά προς εργασία άτομα που επιθυμούν να
εργαστούν. Επίσης, στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό ανήκουν και εκείνοι
που έχουν τις ικανότητες, αλλά δεν επιθυμούν να εργαστούν. Για
παράδειγμα, ένας εισοδηματίας, ανήκει στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό,
αλλά όχι στο εργατικό δυναμικό.
Τα
άτομα τα οποία δεν μπορούν να εργαστούν, για παράδειγμα, τα παιδιά κάτω
των 15 ετών, συνταξιούχοι, ηλικιωμένοι, ασθενείς, άτομα με
πνευματική και σωματική αναπηρία, εθισμένοι σε ουσίες κ.α., ανήκουν στο
οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό.
Το εργατικό δυναμικό χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, του απασχολούμενους και στους άνεργους.
Απασχολούμενοι είναι τα άτομα που θέλουν και έχουν τις ικανότητες να εργαστούν και έχουν βρει απασχόληση.
Άνεργοι είναι τα άτομα τα οποία μπορούν και θέλουν να εργαστούν, αλλά δεν βρίσκουν απασχόληση.
Αθροίζοντας τους απασχολούμενους και τους ανέργους προκύπτει το εργατικό δυναμικό της χώρας.
Μερικοί σχετικοί αριθμοί για την χώρα μας: το 27,4% είναι το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας τα τελευταία 30 χρόνια σε χώρα του δυτικού κόσμου, οι άνεργο είναι 1,4 εκατομμύρια αυτή τη στιγμή με περισσότερα από 7 εκ ατόμα είναι εκτός αγοράς εργασίας. 3,3 εκατ. μη οικονομικά ενεργοί, 2,7 εκατ. συνταξιούχοι και μόνο 3,628. 423 άτομα εργάζονται
Πώς μετράται η Ανεργία;
Το
μέγεθος της ανεργίας μπορεί να μετρηθεί ως απόλυτο μέγεθος. Για
παράδειγμα, σήμερα ο αριθμός των ανέργων στην χώρα μας έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη,
αφού περισσότεροι από 3,600.000 άνθρωποι ψάχνουν μάταια
να απασχοληθούν Η πραγματική διάσταση της ανεργίας θα φανεί αν
μετρηθεί ως ποσοστό επί του εργατικού δυναμικού. Έτσι:
Ποσοστό ανεργίας =(Αριθμός ανέργων+απασχολούμενοι / εργατικό δυναμικό)* 100
Ερώτηση 5
Σε
μία φανταστική χώρα με πληθυσμό 20 εκ και 2 εκατομμύρια ανέργους, ενώ αριθμεί 12 εκατομμύρια οικονομικά ενεργού πληθυσμού, 8 μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού και 9 εκατομμύρια απασχολούμενους. Μπορείτε να βρείτε το ποσοστό ανεργίας
της χώρας;
Ερώτηση 6
Αντλώντας τις σχετικές πληροφορίες από το WORLD FACTBOOK,
να συγκρίνετε το μέσο όρο του ποσοστού ανεργίας των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, με τον μέσο όρο
των χωρών του ευρωπαϊκού βορρά Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία. Τι βρήκατε; Γιατί να συμβαίνει αυτό;
