1.6.1 Το Καπιταλιστικό Σύστημα ή Το Σύστημα της Ελεύθερης Αγοράς

Βασικές έννοιες

• ατομικό συμφέρον 
• ατομική ιδιοκτησία
• επιχειρηματική πρωτοβουλία 
• ανταγωνισμός
• αποκέντρωση στη λήψη των αποφάσεων
• το αόρατο χέρι 
• η αγορά.

 Η οικονομία της αγοράς ή το καπιταλιστικό σύστημα είναι το οικονομικό σύστημα που έχει ως βασικό στοιχείο την αγορά.


Οι κύριοι παίκτες.

Δύο είναι κύριοι παίκτες του  καπιταλιστικού συστήματος: οι καταναλωτές (Νοικοκυριά), και οι παραγωγοί (επιχειρήσεις). Ο ρόλος το κράτος περιορίζεται στο να παρακολουθεί και  να επεμβαίνει στην περίπτωση που κάποιος από τους παίκτες παραβεί τους κανόνες του παιχνιδιού. 

Για παράδειγμα, όταν ο ανταγωνισμός νοθεύεται από μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές πρακτικές των παραγωγών οφείλει το κράτος να επιβάλλει κυρώσεις στις επιχειρήσεις που  συνεννοούνται κάτω από το τραπέζι για να  χρεώσουν υπέρογκες τιμές στον καταναλωτή.
Το κράτος έχει την υποχρέωση να επιβλέπει κατά πόσο τηρείται ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων, αν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής  και ασφάλειας των προϊόντων. Το κράτος έχει πρωταρχικό καθήκον να κάνει σεβαστά τα συμφωνηθέντα ανάμεσα σε δύο συμβαλλόμενα μέρη και να κάνει σεβαστό σε όλους το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. 

Γιαυτό  ευθύνη του κράτους είναι η εσωτερική τάξη και ασφάλεια, η απονομή δικαιοσύνης οι φυλακές και η αστυνομία. 

Ατομικό Συμφέρον. Στην οικονομία της αγοράς τα νοικοκυριά και οι παραγωγοί κινούνται με βάση το προσωπικό τους συμφέρον. Οι αποφάσεις τους επηρεάζονται καθαρά από το προσωπικό όφελος. Οι καταναλωτές στοχεύουν στη μεγιστοποίηση της ατομικής τους ευημερίας. Οι παραγωγοί επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Οι εργαζόμενοι αποβλέπουν στη μεγιστοποίηση του εργατικού μισθού, οι ιδιοκτήτες ακινήτων στη μεγιστοποίηση του ενοικίου που εισπράττουν, οι αποταμιευτές επιδιώκουν να δανείζουν στο υψηλότερο δυνατό επιτόκιο και  οι επιχειρηματίες αναζητούν  το μέγιστο κέρδος.

Ως προς το κράτος, γίνεται δεκτό,  ότι έχει ως επιδίωξή το καλό της κοινωνίας και όχι το δικό του συμφέρον. Το κράτος επιδιώκει τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική ευημερία.

Ατομική ιδιοκτησία. Όλοι οι συντελεστές της παραγωγής ανήκουν σε ιδιώτες. για παράδειγμα η εργασία ανήκει στο εργαζόμενο, το κεφάλαιο στον κεφαλαιούχο, ένα ακίνητο στον ιδιοκτήτη. Το κράτος έχει καθήκον να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των πολιτών να κατέχουν ιδιοκτησία.

Ελεύθερη επιχειρηματική πρωτοβουλία. Το κράτος ορίζει τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού. Οι εργάτες μπορούν να προσφέρουν την εργασία τους σε όποιον εργοδότη τους προσφέρει την υψηλότερη αμοιβή, καλύτερες συνθήκες εργασίας και προοπτικές εξέλιξης. Οι ιδιοκτήτες σπιτιών και γραφείων μπορούν να πουλήσουν ή να το ενοικιάσουν το περιουσιακό τους στοιχείο εάν το επιθυμούν. Οι πολίτες είναι ελεύθεροι να ξεκινήσουν την δική τους επιχείρηση, σε όποιον κλάδο επιθυμούν και σε όποια περιοχή της χώρας θεωρούν ότι τους συμφέρει. Οι καταναλωτές ελεύθερα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματά τους όπως αυτοί θεωρούν ότι τους μεγαλώνει την προσωπική τους απόλαυση, διαλέγοντας να αγοράσουν ό,τι προσφέρεται στην αγορά. Οι παραγωγοί είναι ελεύθεροι να πουλήσουν οτιδήποτε θέλουν και μπορούν να πουλήσουν.

O Άνταμ Σμιθ  1723 -  1790  Σκωτσέζος οικονομολόγος
και ηθικός φιλόσοφος.
Θεωρείται ο ιδρυτής της επιστήμης
της πολιτικής οικονομίας 

Ανταγωνισμός. Ανταγωνισμός υπάρχει στο βαθμό που οι παραγωγικές μονάδες μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούν τους διαθέσιμους πόρους της οικονομίας. Οι παραγωγοί αναπτύσσουν ανταγωνισμό μεταξύ τους για το ποιος τελικά θα πάρει το μεγαλύτερο μερίδιο των πελατών - καταναλωτών.

Αποκέντρωση στη λήψη των αποφάσεων. Επειδή, κάθε ιδιοκτήτης  είναι ελεύθερος να διαλέξει την αποδοτικότερη χρήση του συντελεστή που διαθέτει, η διαδικασία λήψης των αποφάσεων στην οικονομία της αγοράς είναι αποκεντρωμένη. Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό κέντρο λήψης των αποφάσεων το οποίο έχει την ευθύνη της συνολικής κατανομής των πόρων της οικονομίας.

Αντιθέτως, η κατανομή των πόρων είναι το αποτέλεσμα απείρων αποφάσεων που παίρνονται στο επίπεδο των ατόμων (καταναλωτές- παραγωγοί).  Ο μεγάλος Σκοτσέζος οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ απέδειξε ότι, ενώ το κάθε άτομο ξεχωριστά επιδιώκει την ικανοποίηση του ατομικού του συμφέροντος, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι να πραγματοποιηθεί μία τέτοια κατανομή πόρων στην οικονομία που να μεγιστοποιεί την ευημερία ολόκληρης της κοινωνίας. Αυτή την αόρατη διαδικασία ο Άνταμ Σμιθ την ονόμασε  το αόρατο χέρι της αγοράς.

Εφαρμογή.

Σε λόγο που εκφώνησε υπουργός των οικονομικών χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένθερμος υποστηρικτής του καπιταλιστικού συστήματος, υπερασπίστηκε το σύστημα της ελεύθερης οικονομίας λέγοντας ότι η πρόοδος και η ευημερία της κοινωνίας εξασφαλίζεται χάρη στην ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών και παραγωγών μέσο του μηχανισμού της αγοράς, παρά μέσο των αποφάσεων ενός παντοδύναμου κράτους.

Σήμερα, η πίστη στην ισότητα έχει αντικατασταθεί από την πίστη στην ιδέα ότι το ατομικό κίνητρο και οι ευκαιρίες που δημιουργούνται στην οικονομία αποτελούν τις προϋποθέσεις για να αναπτύξει το άτομο τις παραγωγικές του δυνατότητες. Κάθε φορά που αυτές οι ευκαιρίες υλοποιούνται δεν ωφελείται μόνο το άτομο, αλλά ολόκληρη η κοινωνική.

Ο υπουργός αναφέρθηκε στην περίπτωση  της Κίνας. Η χώρα αυτή τα τελευταία τριάντα χρόνια σημειώνει τεράστια επιτυχία στον οικονομικό τομέα, εξηγώντας ότι το οικονομικό αυτό θαύμα οφείλεται στην αναγνώριση από το κομμουνιστικό κράτος της τεράστιας σημασίας που έχει για την οικονομική πρόοδο η ελευθερία του ατόμου να επιδιώξει την πραγματοποίηση του ατομικού του  συμφέροντος.

Και συνεχίζει: ΄η αναγνώριση το ατομικού συμφέροντος δεν είναι ανήθικη, διότι μια κοινωνία που θεμελιώνεται στην ελευθερία είναι ισχυρότερη και υγιέστερη από μία κοινωνία που θεμελιώνεται στην ισότητα και  στον κρατικό εξαναγκασμό’.
Πηγή : προσαρμογή από τους ‘Φαϊνάνσιαλ Τάιμς’12-3 1999

ΕΡΏΤΗΣΕΙΣ

1. Εντοπίστε στο κείμενο της εφαρμογής τα κύρια χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος.

2. Γιατί η πίστη στην ισότητα των ατόμων και στο παρεμβατικό κράτος έρχεται σε σύγκρουση με την πίστη στην οικονομία της αγοράς;